Lösante Blog

KANSER REHABİLİTASYONU NEDİR?

Kanser rehabilitasyonu; kanserli bir hastaya, hastalığın ve tedavilerin belirlediği sınırlar içerisinde maksimum fiziksel, sosyal, psikolojik ve mesleki fonksiyonların kazandırılmasına yardımcı olmak şeklinde tanımlanır.

Bir çok kronik hastalığın tedavisi ve hastalığa uyum sürecinde rehabilitasyon çok kullanılan bir kavram olmasına rağmen kanser hastaları için rehabilitasyon yeni bir kavramdır. Son yıllara kadar kanser rehabilitasyonuna gerekli önem verilmemiştir. Genel olarak hastaların tek başlarına ya da ailelerinin ve yakınlarının desteği ile tedavi sonrası dönemde rutin yaşamlarına uyum sağlamaları beklenmiştir. Ancak fiziksel ve ruhsal sağlığın bozulması bu durumun profesyonel sağlık hizmetleri ile ele alınması gerektiğini vurgulamıştır. Kanserli hastalarda iyileşmenin az olduğu düşüncesi ileriye dönük planların yapılmasını engellemiştir. Günümüzde tanı ve tedavi olanaklarının artması ile beraber kanser hastalarının iyileşme oranı da yükselmektedir. Birçok hastanın tamamen tedavi edilebilmesi, bir kısmında hastalığın durdurulması kanserin kronik bir hastalık olarak kabul edilmesi sonucunu doğurmuştur. Bu durumda kanserli hastalarda, hastalığa veya tedavilere bağlı olarak psikolojik veya fiziksel engellilik ortaya çıkmaktadır. Kanser tedavisinden sonra uzun dönemli sağ kalımı olan hastaların tedavi ve bakımında devamlılığın sağlanabilmesi için uzun dönemli tedavi planının önerildiği uluslararası yönergeler geliştirilmiştir. Kanser rehabilitasyon programları ile bu hastaların fonksiyonel ve psikolojik yetilerinin değerlendirilmesi, yeni durumlara adaptasyon ve sosyal refah desteğinin sağlanması, baş edebilme becerilerinin ve yaşam kalitelerinin artırılması sağlanmaktadır.

Son zamanlardaki bu gelişmeler kanser rehabilitasyonunu gündeme getirmektedir. İlk kez 1969 yılında Teksas Üniversitesi, M.D. Anderson Hastanesi’nde bu amaçla bir program oluşturulmuştur. Kanser rehabilitasyonu birçok disiplinin bir arada çalışması gereken bir yaklaşım gerektirmektedir. Rehabilitasyon ekibinde rehabilitasyon hemşiresi, fizyoterapist, iş uğraşı terapisti, konuşma terapisti, ortez/protez teknisyeni, diyetisyen, psikolog, meslek danışmanı ve sosyal hizmet uzmanı yer almalıdır.

Kanser rehabilitasyon programlarının büyük çoğunluğu hasta eğitimi, ailenin katılımı, özgül problemlerin çözümü ve ağrı kontrol metodlarını içermektedir. Başarılı bir rehabilitasyon için hasta ve ailesinin hastalık, uygulanan tedaviler, tedavilerin istenmeyen yan etkileri, fonksiyonların düzelmesi ve devamlılığı için uygulanması gereken yöntemler konusunda bilinçlendirilmesi önemli yer tutmaktadır. Rehabilitasyonun her evresinde kişinin fiziksel, emosyonel, seksüel, sosyal ve mesleki gereksinimleri belirlenmeli ve kişiye uygun olarak tedavi planlanmalıdır.

Dietz kanser rehabilitasyon programlarını koruyucu, restoratif, destekleyici ve palyatif evre olmak üzere dört faza ayırmıştır;

Rehabilitasyonun Koruyucu Evresi;

Koruyucu rehabilitasyon, sorunlar ve fonksiyon kaybı oluşmadan veya artmadan önce hastanın eğitimi ile sorunların şiddetinin azaltılmasını amaçlamaktadır. Örneğin cerrahi öncesi hastaya solunum egzersizlerinin öğretilmesi, cerrahi sonrasında hastanın bu egzersizleri daha bilinçli uygulamasını ve solunum yollarını temizlemesini sağlayacaktır. Amputasyon öncesi hastaya koltuk değneği ile yürüme eğitimi verilmesi operasyon sonrası rehabilitasyonun başarısını artıracaktır. Mesane karsinomu nedeniyle operasyonu planlanan bir hastada da preoperatif (operasyon öncesi) değerlendirmenin önemi büyüktür. Hasta ve ailesine vezikostomi bakımı ve seksüel fonksiyonlarda oluşabilecek değişiklikler konusunda eğitim verilmesi gerekmektedir.

Rehabilitasyonun Restoratif Evresi;

Kanser rehabilitasyonunda restoratif evre; hastalık veya tedavilere bağlı oluşan sorunları aşmayı, hastalık öncesi fonksiyonel düzeye hızla dönmeyi ve maksimum kapasiteyi kazandırmayı amaçlamaktadır. Tedavisi tamamlanmış kişilerin bağımsızlığını kazanması ve işine dönmesi hedefler arasındadır. Bu fazda tedavi planı yapılırken hasta ve ailesi için gerçekçi bir amaç belirlenmeli ve kabul edilebilir bir program yapılmalıdır. Bu evre için gerekli süre hastanın yaşı, mental durumu, motivasyonu ve fiziksel sorunları ile değişiklik göstermektedir. Ayrıca psikolojik adaptasyon da önemli yer tutmaktadır. Bu evrede başarı, hastanın daha önceki aktivitelerine dönmesi ile değerlendirilmektedir.

Rehabilitasyonun Destekleyici Evresi;

Destekleyici evre hastalığın ve tedavi gereksiniminin devam etmesi ve fonksiyonel yetilerde değişiklik olması ile karakterizedir. Bu evrede rehabilitasyonun amacı fonksiyonel değişiklikleri sınırlamak ve fonksiyon kaybının oluşturacağı problemleri azaltmaktır. Hastanın gereksinimleri bu fazda farklılıklar göstermektedir. Mobilizasyon (tutuk bir eklemi gevşetmek) için yürüteç, tekerlekli sandalye gibi cihazlar kullanılabilir. Hasta eğitimi bu dönemde fonksiyon kaybına adaptasyon üzerine yoğunlaşmalıdır. Yine bu evrede bağımsızlığı sağlamak amacıyla evde belirli düzenlemelerin ve değişikliklerin yapılması gerekli olabilir. Bakım aktivitelerinin yanı sıra cilt ülserleri ve kontraktürler (kalıcı kas kasılması) gibi diğer problemlerin önlenmesi amaçlanır.

Rehabilitasyonun Palyatif Evresi;

Palyatif rehabilitasyon hastalığın terminal döneminde olan hastalara yöneliktir. Bu dönem fonksiyon kaybının ilerlemesi ile karakterizedir. Palyatif tedavinin amacı hastalığa ait komplikasyonların azaltılması veya elimine edilmesi, hasta ve ailesinin fiziksel ve emosyonel (duygularla ilgili) olarak rahatlatılmasıdır. Semptomlara, özellikle ağrıya yönelik tedavi önemli yer tutmaktadır. Bağımlılığın bu dönemde artmasına karşın, belirli fonksiyonlarda bağımsızlık sağlanması ve evde bakım konusunda aile eğitimi verilmesi gerekmektedir.

Ülkemizde kanser hastaları için sunulan rehabilitasyon alanında ki hizmetler yeni kurulma ve anlaşılma evresinde olduğundan oldukça yetersizdir. Yeni kurulacak sistemde, kanserin tedavisinden sonra bu hastalardaki tedavi ve bakımdaki devamlılığın sağlanarak bu özel grup için evde bakım hizmetleri ve rehabilitasyon kapsamında çeşitli danışmanlık servislerinin ve organizasyonların oluşturulması ve uygulamaya geçirilmesi bu alandaki iş gücü ve maliyet kaybının büyük bir oranda önlenmesine yol açacağı gibi hastalardaki yaşam kalitesini de yükseltecektir.

KAYNAKLAR

1. Çeliker R, Kanser Rehabilitasyonunda Genel Prensipler, Kanser Rehabilitasyonu, 2000, Bölüm 5-sf:1304-1312
2. Dietz JH, Adaptive Rehabilitation in Cancer. Cancer Rehab 1980; 68:145-153
3. Bag B, Kanser Hastalarında Uzun Dönemde Görülen Psikososyal Sorunlar, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry 2013; 5(1):109-126
4. Gjerset MG, Rehabilitation in Cancer Survivors With Focus on Physical Activity, National Resource Center for Late Effects, Department of Oncology Oslo University Hospital (The Norwegian Radium Hospital) and Faculty of Medicine, University of Oslo 2012

Hazırlayan;

Hemşirelik Hizmetleri Direktörlüğü / Eğitim Koordinatörü Uzm. Hem. Behice Belkıs Ayan 

Derleme Tarihi: Haziran 2016