MAYMUN ÇİÇEĞİ (MPOX)

COVID-19 pandemisinin sağlık ve sosyal sorunları ile savaşan dünyada , 2022 yılı Mayıs ayında enfeksiyon hastalıkları alanında bilinen, ancak  çok nadir görülen başka bir virüs enfeksiyonu olan maymun çiçeği gündeme geldi. Son vakanın 1977 yılında görüldüğü çiçek virüsü ile aynı aileden olan  zoonotik(hayvan kökenli) , Orta ve Batı Afrika ülkelerinde görülen  bir hastalıktı.Diğer ülkelerde Afrika bağlantılı seyahat sonrası  veya o bölgelerden gelen hayvanlarla temas sonucu görülüyordu. Maymun çiçeği 2022 yılının Mayıs ayında İngiltere başta olmak üzere bazı Avrupa ülkelerinde vaka kümelenmelerinin görülmesi ile dikkat çekti. Vakaların tipik özelliği erkek eşcinsellerde görülmesiydi. Nijerya seyahat öyküsü olan  İngiltere’deki ilk vaka 7 Mayısta görüldü..Daha sonraki ilk vaka ile bağlantılı olan altı vakanın seyahat ilişkisi yoktu. Cinsel ilişki sırasında yakın temasla bulaştığı düşünüldü.

Afrika’da, özellikle Kongo’da olmak üzere, 2023 yılında daha ağır seyirli enfeksiyon yapabilen bir tür olan Clade1’in bir alt tipinin (1b)  yol açtığı ciddi bir mpox salgını başladı.

 Bu salgında, sadece Kongo’da 2024 Ocak’tan itibaren şu ana kadar 15 bin kişi hastalandı, 461 kişi hayatını kaybetti; Ruanda, Burundi ve Uganda gibi komşu ülkelere de yayılım oldu.

5 Ağustos 2024'te İsveç, Orta Afrika'ya seyahat geçmişi olan bir kişide mpox Clade Ib'yi Afrika kıtası dışında doğrulayan ilk ülke oldu.Bu nedenle Afrika CDC 13 Ağustos 2024’te, DSÖ de 14 Ağustos 2024’te mpox salgını için yeniden uluslararası halk sağlığı acil durumu ilan etti.

Maymun çiçeği  neden Mpox oldu?

Hastalık isimlendirilmelerinde hayvan veya bölge isminin geçmesinin ,etiketleme nedeniyle ayrımcılık oluşturması etik bulunmamaktadır.İsim değişikliği bu nedenle yapılmıştır.

Çiçek/Maymun çiçeği: tarihsel süreç

İnsanlarda ağır hastalık ,  ölüm ve estetik cilt bozukluklarına yol açan çiçek hastalığı global aşı kampanyaları ile baskılanmış ve  DSÖ 1980 yılında hastalığın sonlandığını ilan etmiştir.Yaklaşık 40 yıldır çiçek aşısı uygulaması yapılmamaktadır.Afrika’da çiçek aşısı uygulandığı dönemde batı ve orta Afrika’da maymun çiçeği az görülürken , aşı olmayan  nüfusun artması ile vaka sayılarının artışı paralellik göstermektedir. Bu süreç çiçek aşısının maymun çiçeğinden koruduğunu gösteren somut bir örnektir.

Hastalık etkeni ve bulaşma

Mpox virus , zarflı, çift sarmallı bir DNA virüsüdür. Poxvirus ailesinin Orthopox virüs genusu içindedir.Poxvirus ailesinde çiçek aşısı virüsü (vaccinia virus), inek çiçeği(cowpox virus), çiçek virüsü (Variola) ve başka hayvan virüsleri yer alır.Mpox virüsünün iki farklı genetik özellikte türü vardır;Clade I (Eski Orta Afrika/Kongo türü) Clade II (Eski Batı Afrika türü)Orta Afrika’da görülen türü daha ciddi hastalık yapar.İlk kez 1958 yılında maymunlarda çiçek benzeri bir hastalık şeklinde seyreden  iki salgında tanımlanmıştır..İnsanlarda ilk görülmesi Kongo Halk Cumhuriyeti’nde 1970 yılındadır. Daha sonra  başka orta ve batı Afrika ülkelerinde  de saptanmış,1970-1980 arasında 59 insan vakası bildirilmiştir. Dünyanın başka ülkelerinde görülen ilk vakalar seyahat ve hastalık görülen ülkelerden gelen hayvanlarla ilişkilidir.

Hastalığın doğal rezervuarı bilinmemektedir.Kemiriciler , maymunlar ve enfekte insanlardan bulaşmaktadır.Maymun  ve insanlar hastalığın tesadüfi konaklarıdır.Ölü ve hasta hayvanların kan, vücut sıvıları ve deri lezyonları ile temas ile insanlara bulaşır.Hayvan ısırması ve tırmalaması da bulaşma riski taşır.İyi pişmemiş hayvan ürünleri ile bulaşma görülebilir. İnsandan insana bulaşma hastaların solunum salgıları ile yüzyüze temas, deri lezyonları ve virüsle kontamine olmuş objeler yoluyla olmaktadır. Anneden bebeğe gebelik sürecinde plasenta yoluyla ve doğum sırasında bulaşma mümkündür.

Belirti ve bulgular

Kuluçka süresi ortalama 7-14 gündür (5-21 gün). Ateş halsizlik,başağrısı bazen boğaz ağrısı ve öksürük gibi belirtilerle başlar. Lenfadenopati(LAP) (lenf bezlerinin büyümesi ) önemli bir bulgudur. Döküntü başlangıcından 1-2 gün önce  ve nadiren döküntü ile birlikte başlar.Boyun, koltukaltı ve kasık bölgesinde yaygın LAP görülür.Maymun çiçeğinin tipik bulgusu olan LAP çiçek hastalığında görülmez.Döküntüler ise ağız ve vücudun diğer bölgelerinde yaygındır.Döküntüler başlangıçtan kabuklanana kadar bulaştırıcıdır.

Döküntülerin  makül(kırmızı lekeler), papül,(deriden kabarık sıvı içermeyen lezyon)vezikül (içi berrak sıvı dolu lezyon)ve püstül (içi iltihaplı lezyon)evreleri görülür.Yüzde , kollarda ve bacaklarda yoğundur. Avuç içi ve ayak tabanlarında ağız ve dilde döküntü görülebilir.Lezyonlar başlangıçta ağrılı, kabuklanınca kaşıntılıdır.Bu döküntüler aynı anda görülmez. 1-2 gün sonra bir sonraki döküntü evresi gelişir. Kısaca aynı yaştadır. Karıştırılabilecek hastalıklardan varisella(Suçiçeği)da  ise farklı döküntüler aynı anda görülür.Gövdede daha yaygın döküntü görülür.

Hastalık 2-4 hafta devam etmekte ,çocuklarda ve bağışıklık yetmezliği olanlarda hastalık daha ciddi seyretmektedir.Özellikle HIV/AIDS hastalarında hastalık sık görülür ve ağır geçmektedir.

Hastalık tanısı nasıl konur?

Ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından 2024 te güncellenen rehber kullanılmaktadır. Ateş ile birlikte halsizlik, baş ağrısı, kas ağrısı, eklem ağrısı ve lenfadenopati bulgularından biri veya birkaçı ile birlikte şikayetlerinden önceki son 21 gün içerisinde mçiçeği hastalığı tanısı doğrulanmış birisi ile temas öyküsü olan hastalarda mpox düşünülmelidir

Ayrıca deri döküntüleri (makül, papül ya da aynı yaşta/dönemde olan veziküler veya püstüler lezyonlar) ülsere veya veziküler mukozal lezyonları (ağız içi ve anüs dahil)  olan  ve yüksek riskli bölgeye seyahat öyküsü olan hastalarda mpox  akla gelmelidir.

Kesin tanı hastaların deri lezyonlarından alınan sıvılardan mpox virüs DNAsını saptayan  PCR testi ile konur.Halk sağlığı Genel Müdürlüğü Viroloji Laboratuvarında bu test yapılmaktadır.

Tedavi

Destek ve semptomatik tedavi önerilir. Ciddi hastalarda antiviral ilaçlar(Sidofovir, brinsidofovir , tekovirimat ) kullanılabilir. Vaccinia immunglobulini salgınların kontrolünde yararlı olmuştur.

Korunma

Daha önce çiçek aşısı olan 40-50 yaş üstü  bireyler hastalıktan kısmen korunabilmektedir.Çiçek aşısı  korunmada  %85 etkindir. Temastan sonra 14 gün içinde aşı yapılarak hastalıktan korunulabilir . Çiçek mücadelesi ülkemizde Cumhuriyetin en önemli başarılarından biridir. Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsünde Çiçek aşısı hazırlanmış ve bu laboratuvarlarda üretilen Vaccinia virüs Ankara tüm ülkelerde günümüzde kullanılan aşı virüsü olmuştur. Mpox aşısı (ABD’de Jynneos, Avrupa’da Imvanex ve Kanada’da Imvamune isimli aşılar)modifiye atenüe (hastalık yapma özelliği azaltılmış)vaccina virus Ankara’ dan hazırlanmıştır.

Mpox aşısının hastalarla korunmasız teması olanlara, laboratuvarda bu tür virüslerle çalışanlara kullanılması önerilmektedir. Dünyada şu anda çok fazla sayıda aşı bulunmadığı için, var olan aşının esas olarak salgının olduğu Afrika’ya yönlendirilmesi gerekmektedir.

Hastalığın erken tanınması, izole edilmesi enfeksiyonun yayılmasını önler .Tıbbi maske kullanılmalı, mesafe ve el hijyeni sağlanmalıdır. Standart, damlacık ve temas izolasyon önlemleri gereklidir.Hastaların giysileri yatak takımları, vücut sıvıları, derideki lezyonlarla temastan kaçınılmalıdır. Aşılanmış kişilerin hasta bakımında seçilmesi tercih edilmelidir Hasta hayvan veya insan teması olanlar 21 gün semptomlar yönünden takip edilmelidir.Enfekte hayvanla temas ettiği düşünülen hayvanlar 30 gün karantinada takip edilmeli, semptomları izlenmelidir.

https://www.cdc.gov/poxvirus/mpox/index.html

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mpox

https://www.ecdc.europa.eu/en/mpox

https://www.uptodate.com/contents/epidemiology-clinical-manifestations-and-diagnosis-of-mpox-monkeypox

https://www.uptodate.com/contents/treatment-and-prevention-of-mpox-monkeypox

 

 

Bu gönderiyi paylaş