İnsan vücudunun ısı dengesini ayarlayan mekanizma (termoregülasyon )beyinde yer alan çok fonksiyonlu bir bez sayesinde gerçekleşir.
İnsan vücudu normal sıcaklığın üzerinde bir ısı ile karşılaştığında ısı düzenleyici (termoregülasyon ) mekanizması bozulur (ısı üretimi, ısı kaybını geçmesi durumu ) bunun sonucunda vücut sıcaklığı 40⁰C ve üzerine çıkar.
Yaz aylarında açık havada bulunmak, sauna gibi sıcak buharlı ve nemli ortamlar, bazı mesleklerde çalışanlar örneğin; fırıncılar, cam sanayide çalışanlar, çiftçiler, askerle, sıcak ortamda egzersiz yapanlar, yaşlılar, kalp yetmezliği olanlar, şeker hastalığı olanlar, çocuklar, aşırı alkol tüketenler, çok fazla sıvı tüketmeyenler, aşırı kilolu olanlar, sedef hastalığı veya egzama gibi bazı cilt hastalığı olanlar bu durumdan daha çok etkilenirler.
Isı dengesini ayarlayan bu merkezin işlevinin bozulması sonucu başta sinir sistemi olmak üzere iskelet kasları, karaciğer, böbrekler, akciğerler, kalp gibi organların hasarına yol açar.
Bazen vücutta pıhtılaşma mekanizmasını düzenleyen sistemlerin de hasarına bağlı olarak yaygın damar içi pıhtılaşma bozukluğu gibi ciddi durumlarda görülür.
Hastada görülecek bulgular: Cildin kuru ve sıcak olması (kızarık cilt ), eğer kişi yoğun bir egzersiz yapmış ise daha çok terli bir cilt görülür, çarpıntı, kasların gergin ve sert olması, bazen geçici felç oluşması, baş dönmesi, ishal, bulantı, halsizlik.
Sıcak hastalığı şiddetine göre ( en hafiften en ağıra) belli başlı alt guruplara ayrılır:
*İsilik (ısırgın) : Ter bezlerinin gözeneklerinin kapanmasından kaynaklanan durumdur.
*Sıcak ödemi: Sıcağa bağlı kan damarlarının genişlemesi sonucu kanın özellikle bacaklarda ve ayaklarda göllenmesi durumudur.
*Sıcak krampları: Genelde aşırı egzersiz yapma veya uzun mesafe yürüyüşlerde vücudun susuz kalmasına bağlı kas hücrelerinin işlevinin bozulmasına bağlı kaslarda gelişen ağrı durumudur.
* Sıcağa bağlı bitkinlik: Susuzluk hissi, vücutta kasılmalar, baş ağrısı, bulantı, kusma, ateş, terleme, susuzluğa ikincil olarak gelişen çarpıntı ve tansiyon düşüklüğü durumudur.
***Sıcak krampları ve sıcak bitkinliği sıcak ortamda aşırı terleme sonrası oluşur!!!
*Sıcağa bağlı baygınlık: Sıcağa maruz kalan ve uzun süre ayakta bekleyen kişinin kan damarlarının ısıdan dolayı genişlemesine bağlı olarak hayati organlardan olan beyne kanın pompalanmaması sonucu gelişen geçici bir durumdur.
*Sıcak çarpması: Sıcak hastalığın en ciddi formu olup ısı düzenleyici mekanizmasının tamamen bozulmasına bağlı olarak vücut sıcaklığının 40⁰C üzerine çıkması durumudur.
(Hastada tuhaf davranışlar, baş ağrısı, bulantı, kusma, ishal, nöbet, koma gelişebilir)
Sıcak çarpmasında ciddi anlamda böbrek ve karaciğer işlevi bozulur !!!!
*Güneş çarpması: Herhangi bir koruma kullanmadan (şapka ve benzeri ) çıplak kafanın güneş ışınlarına maruz kalması sonucu beyin zarlarının etkilenmesi ve yukarda sayılan bulgulardan biri veya birden fazlasının meydana gelme durumudur.
| Yapılması gerekenler: |
*Baygınlık geçiren ama bilinci açık olan kişinin soğuk/ serin bir ortama taşıyın ve düz bir zeminde sırt üstü yatırarak bacaklarını kaldırın.
*Sıkı giysilerini gevşetin.
* Hastanın etrafında var olan kalabalığı dağıtın hastanın serin ortamda olması ve sürekli hava akışının sağlanması önemlidir.
* Hafif durumlarda hastaya dengeli tuzlu içecekler içirin.
*Soğuk su ile hastanın kafasını ıslatın, imkân varsa soğuk örtüler ile hastanın vücudunu soğutun.
* Hastanızın sürekli kullandığı ilaçlar varsa mutlaka hekimi bu konuda bilgilendirin.
*En kısa sürede sağlık kuruluşuna transferini sağlayın.
| Yapılmaması gerekenler: |
*Hastaya doktor tavsiyesi olmadan ateş düşürücü vermeyin.
*Hastayı soğuk suya daldırmayın.
* Soğutma aracı için alkol içeren petleri ve benzeri ürünleri kullanmayın, ciltten emilen alkolün genel zehirlenme etkisi yapabileceğini unutmayın.
* Soğuk uygulaması yaparken çok soğuk buz torbası, örtü, bez kullanmayın aşırı soğuk hastanın titremesine ve bunun sonucunda vücutta metabolizma (yapım/yıkım =canlıda yaşamın sürdürülmesi sırasında gerçekleşen tüm kimyasal tepkimelerdir)sonucu oluşan zehirli maddelerin birikmesine neden olur.